Toolkit seksualiteit bespreekbaar stellen

Mensen met een verstandelijke beperking hebben een omgeving nodig die niet alleen gesproken taal maar ook bewust andere communicatievormen als foto’s, pictogrammen, tekeningen en gedrag inzet.

Om ouders en professionals te ondersteunen in de communicatie over lichaam & seksualiteit, ontwikkelde Wilma Scheres de toolkit “Totale Communicatie, lichaam & seksualiteit” met Visitaal pictogram-men, kleurenfoto’s, beeldverhalen, puzzels en nog veel meer.

De toolkit “ Hallo ik wie ben ik, wat wil ik, en wat kan ik: seksuele beleving bij gehandicapten’ die hoort bij het boek “Hallo ik ‘ van Rosalie Jeurissen-Steeghs ging nog een stapje verder en bood ook materiaal aan rond vriendschappen en verzorging.

Persoonlijk vind ik het duidelijkste visualisatiemateriaal dat ooit  ontwikkeld zijn rond het bespreekbaar stellen van seksualiteit bij personen met een verstandelijke beperking maar helaas zijn ze wel niet meer verkrijgbaar  in de handel. Ik toon hem tijdens mijn vormingen en hij is ook te ontlenen bij Sensoa.

Het is onmogelijk om alle uitgaven rond seksualiteit met gevisualiseerd materiaal hier op te lijsten.

Ik verwijs wel naar de bundel “ Je lijf enzo”  een voorlichtingsbundel over seksualiteit en weerbaarheid geschreven voor mensen met een verstandelijke beperking  door Annette Mol omdat deze gratis te downloaden is. De bundel bestaat uit verschillende thema’s zoals het lichaam, hygiëne, opkomen voor jezelf, vriendschap en relaties, vrijen en seks De teksten zijn eenvoudig en worden toegelicht met picto’s.

https://www.kennispleingehandicaptensector.nl/gezondheid/seksualiteit-weerbaarheid-je-lijf-enzo-bundel

Toolkit kinderen waar kies ik voor

De toolkit ‘ Kinderen waar kies ik voor” bevat materialen om kinderwens en ouderschap van mensen met een verstandelijke beperking bespreekbaar te stellen. In de toolkit vind je een stellingenspel voor hulpverleners , wensenkwartet, oefenmateriaal ‘kinderwens kijken naar keuzes ‘ dat je kan gebruiken tijdens themabijeenkomsten, weet waarvoor ik kies een werkpakket voor cliënten en een zwangerschapsboek met uitleg over zwangerschap voor cliënten..

Het is bijzonder dat deze toolkit gratis en vooral printklaar wordt aangeboden op de website kinderwens en ouderschap van ASVZ .

Meer info op https://www.asvz.nl/specialismen/kinderwens-ouderschap/

Zij  hopen dat hun  website en het materiaal uit de digitale koffer nuttige handreikingen voor je zijn. Ze benadrukken dat  elke situatie anders is en elke unieke persoon met een verstandelijke beperking –   elke cultuur een eigen benadering vraagt.  Daarom kun je de downloads ook aanpassen en op maat maken door een mail te sturen naar mhodes@asvz.nl

In ruil voor het materiaal vragen zij om hen ons op de hoogte te houden van de effecten die je met het materiaal bereikt zodat kennis en ervaringen kunnen uitgewisseld worden.

Ik ben sterk onder de indruk van deze toolkit en hij kan ook inspireren voor andere thema’s

Op stap

‘Op Stap’ biedt op een aantrekkelijke wijze een leermethode aan waarin de autonomie van de cliënten wordt vergroot op het gebied van persoonlijke verzorging en huishoudelijke vaardigheden. De methode is breed inzetbaar en kan worden aangeboden door iedereen die zich er bekwaam voor voelt, zoals ouders, begeleiders, scholen of zorginstellingen.

‘Op Stap’ heeft 16 werkkaarten waar visualisatie centraal staat. Iedere werkkaart bevat foto’s over het uitvoeren van de vaardigheid. De foto’s worden ondersteunt door korte zinnen voor uitleg. De werkkaarten zijn in drie niveaus opgesteld. Er zit bij iedere werkkaart een begeleiderkaart gevoegd waarop beschreven staat wat er van de begeleider verwacht wordt aan extra uitleg.  De kaarten zijn verdeeld over persoonlijke verzorging en huishoudelijke vaardigheden zoals jezelf wassen, stofzuigen, thee zetten, boterham klaarmaken, vaatwasser in- en uitruimen en nog meer.

Op Stap’ is een praktisch hulpmiddel voor begeleiders van (jong)volwassenen met een (matig) verstandelijke beperking die zich graag willen en kunnen ontwikkelen op het gebied van de zelfredzaamheid in de praktijk. Naast dat het voor deze doelgroep geschreven is kan het ook gebruikt worden voor kinderen die graag vaardigheden willen leren op het gebied van de persoonlijke verzorging en zelfredzaamheid binnen het huishouden.

Te verkrijgen bij Graviant

https://www.graviant.nl/op-stap-basisset.html

Gratis planbord voor kleuters

Een mama ging op zoek naar een oplossing voor een briesende kleuter die soms uit zijn oren krijgt, wanneer de dingen niet gaan zoals ze moeten gaan.

Haar kleuter ontploft niet zo maar vind het moeilijk om vooruit te kijken. Wat er in de (nabije) toekomst gaat gebeuren, is voor een kleuter vaak onvoorspelbaar en dat maakt hem onzeker. Die onzekerheid kan je proberen weg te nemen door overzicht en structuur te bieden. Onder hem mom “ ‘voorkomen is beter dan genezen’ maakte deze mama een planbord voor het gezin voor thuis. Je kan dit planbord en de dagritmekaartjes (activiteitenkaartjes, ontspanningskaartjes, verzorgingskaartjes)

Het planbord en kaartjes uitprinten  op A3 of  A4 papier, lamineren, voorzien van zelfklevende magneetstrip en je weekplanning is klaar.

https://www.moodkids.nl/opvoeden/2019/01/17/gratis-planbord-voor-het-gezin

Boekje wat jongeren moeten weten over dementie

Dit boekje draagt bij aan taboedoorbreking en het bespreekbaar maken van de dementie . Hoe jonger we de mensen informeren over de vormen van dementie – alzheimer bijvoorbeeld – hoe gemakkelijker het zal zijn om goed om te gaan met de persoon met dementie, die dan wel vergeetachtiger is geworden, maar nog steeds vader of moeder is, nog steeds opa of oma, enz. Het boekje is op vraag van Alzheimer Nederland, gemaakt door docente Pleuni van Loon, coördinator van de Vooropleiding Beeldende Kunst en haar studenten. Het boekje te downloaden op de website https://www.alzheimer-nederland.nl/regios/west-brabant/wat-jongeren-moeten-weten-overalzheimer

Oplossingsgericht werken bij personen met een verstandelijke beperking

Het praktijkboek over oplossingsgericht werken en visualisaties bij personen met een verstandelijke beperking inspireert en geeft handvatten om oplossingsgericht aan de slag te gaan. Het gebruik van visualisaties helpt hierbij. De voorbeelden in het boek kunnen op maat worden aangepast.

Het boek is gevisualiseerd met Sclera-pictogrammen en bevat een unieke code waarmee je alle bijlagen in kleur kan downloaden. Om alvast een tipje van de sluier op te lichten tonen we een aantal voorbeelden van het gevisualiseerd materiaal zoals de schaalvraag, de wondervraag , werken met complimenten en de 15 stappen van Kid’s Skills van Ben Furman.

Het boek kan je bestellen bij Garant uitgeverij.

Voor wie meer wil weten over oplossingsgericht werken bij personen met een verstandelijke beperking en hoe je gesprekken kan ondersteunen met visualisaties, bieden we ook vorming op maat aan.

Over de auteur(s):

Chris De Rijdt, bachelor in de orthopedagogiek, is praktijklector aan de Hogeschool Gent, Faculteit Mens en Welzijn. Ze werkte voordien als begeleidster/groepschef bij mensen met een verstandelijke beperking en kinderen met gedragsproblemen.

Bart Serrien is de bezieler en de ontwerper van de Sclera-pictogrammen. Sclera,  biedt ondersteuning aan uiteenlopende doelgroepen door het ontwerpen van pictogrammen en vorming op maat rond het gebruik van pictogrammen.

Chris Van Dam is staflid van het Korzybski Instituut in Brugge en praktijklector aan de Hogeschool Gent. Hij is vooral actief als coach, supervisor en trainer

Kids skills Ben Furman gevisualiseerd

Als begeleider heb je vaak cliënten die last van iets hebben of kampen met probleemgedrag. Je reactie is dan om naar de oorzaken te gaan zoeken terwijl er ook andere manieren zijn om deze cliënten te helpen. Daarom hebben wij de methode “Kids Skills”, ontwikkeld door de Finse kinderpsychiater Ben Furman, gevisualiseerd met Sclera pictogrammen.

Deze methode vertrekt vanuit het idee dat kinderen eigenlijk geen problemen hebben, alleen vaardigheden die zij niet geleerd hebben. Dat betekent dat zaken waar kinderen tegenaan lopen: angsten, slechte gewoontes of probleemgedrag kunnen gezien worden als vaardigheden die nog onvoldoende ontwikkeld zijn. Furman pleit ervoor om de problemen te overwinnen door kinderen de gepaste vaardigheden aan te leren. Deze methode focust zich dus op wat het kind moet leren en besteedt nauwelijks aandacht aan het zoeken naar de mogelijke oorzaken van het probleem.

Wij geloven erin dat de methode “Kids Skills” ook bruikbaar is voor andere doelgroepen.  Op basis van Furmans boekje “mijn Kids Skills vaardighedenboek, ik kan het met een beetje hulp”, dat mooi geïllustreerd is met tekeningen ontwikkelden wij een visualisatie met pictogrammen ter ondersteuning van deze methode.

De wondervraag

De wondervraag kan gesteld  worden om het doel te bepalen. Voor sommigen is deze vraagstelling te moeilijk.  Met onze visualisaties hebben we deze vraag vereenvoudigd door gebruik te maken van pictogrammen , korte zinnen en ons te beperken tot de hoofdgedachte. Er is een versie met een glazen bol, een toverstokje, samen naar jouw film kijken en een optie om de wondervraag op een andere manier te stellen.

Complimenten in een gevisualiseerd jasje

Onder de drogreden dat het zoeken van visualisaties voor sommige begeleiders toch nog een tijdrovende bezigheid is, hebben we reeds een basispakket complimenten samen gesteld. Deze lijst is onvolledig en nodigt je uit de om de creativiteit van de cliënten te stimuleren.

Daniel Ofman zegt wel eens dat het kiezen van een kwaliteit uit een lijst met mogelijke kwaliteiten geen zin heeft , omdat het juist gaat om de betekenisverlening die de persoon zelf er aan geeft.  Voor het gebruik van pictogrammen geldt hetzelfde. Je kan de cliënt laten kiezen uit een aanbod van complimentenkaarten, maar je kan ook vragen welk compliment hij aan iemand wil geven en welk symbool dit voor hem het beste visualiseert.  .

Ervaring leert ons dat cliënten zo concreet mogelijk denken wat complimenten betreft dus bv. letterlijk zeggen “jij kan goed koken, knutselen.” Dit betekent dat je een heel gamma van complimenten kan samenstellen  en je samen met de cliënt op zoek kan gaan naar het juiste pictogram om zijn compliment te visualiseren.

We kozen voor de formulering “ jij kan goed…. “ omdat cliënten dit vaak ook zo verwoorden maar het spreekt voor zich dat je indien je met tekst werkt , je onder het pictogram de woorden van de cliënt kan plaatsen omdat dit de betekenisverlening is die hij eraan geeft.

In elke pictogram staat bovenaan een duim als symbool voor “ jij kan goed”

Onze indeling is zeer artificieel, maar heeft als voordeel dat de complimenten zeer vlug terug te vinden zijn voor de cliënten. Elke categorie heeft zijn eigen kleur.

  • Categorie 1 : gevoelens en gedrag
  • Categorie 2 : vrije tijd
  • Categorie 3 : taken
  • Categorie 4: algemeen

De schaalvraag

 

Het gebruik van schaalvragen is nuttig om :

  • Het gesprek te vertalen naar een concrete of zelfs een tastbare visualisatie.
  • Een meer gedifferentieerde zienswijze aan te reiken. Door gebruik van de schaalvraag wordt het voor de cliënt duidelijk dat niet alles zwart/wit is.
  • Duidelijk te maken dat niet alles meteen opgelost is, maar dat er kleine stappen in de richting van de doelstelling gezet kunnen worden.
  • Vast te stellen dat er al een aantal zaken goed lopen.

Sommige personen met of zonder beperking kunnen niet altijd nuances leggen en hebben soms de neiging zwart wit te denken. Door gebruik te maken van de schaalvraag breng je differentiatie aan.

De schaalvraag met Babushka popjes illustreert dat er differentiatie is. Ieder popje ziet er bijna volledig hetzelfde uit, maar er zijn toch steeds een aantal verschillen. Je stelt onmiddellijk vast dat er grote en kleine popjes zijn, m.a.w. niet alles is hetzelfde.  Op de foto van deze popjes waarop je met een whiteboardmarker een bolletje  kan aanduiden, kan je aanduiden waar je nu staat en waar je eventueel naar toe wil. .

De schaalvraag gevisualiseerd  a.h.v.  het weerbericht of met een verkeersverlicht (met slechts drie stappen voor wie de schaalvraag te ingewikkeld is) bieden we aan ter inspiratie om het gesprek met de cliënt te leiden.